Andrzej Werblan „Prawda i realizm. Gomułka,
Gierek, Jaruzelski i… Wałęsa”. Tom 2
Fundacja Oratio Recta, Warszawa 2023
Konwencja
identyczna jak w tomie pierwszym, tydzień temu tu omówionym. Pan redaktor
Paweł Dybicz w pięciu rozdziałach pogrupował kilkadziesiąt
okolicznościowych publikacji profesora Andrzeja Werblana. Ich lektura daje realny
obraz Polski Ludowej, wprawdzie z wyeksponowaniem pozytywów, ale bez
fałszerstw i przeinaczeń tak charakterystycznych dla zacietrzewionych propagandystów
nurtu postsolidarnościowego. Choć, jak zauważył pan dr Robert Spałek z IPN-u
w opracowaniu, które następnym razem tu omówię, prof. Andrzej Werblan
również (symetrycznie!) nie jest wolny od relatywizowania rzeczywistości. Autor,
jak wzmiankuje tytuł książki, wkracza także w okres późniejszy –
postpeerelowski, odnosząc się do uwarunkowań dokonania transformacji ustrojowej
oraz jej społeczno-gospodarczych efektów. Zachowując mniej więcej chronologię
wydarzeń przedstawia następujące tematy.
Ø Upadek stalinizmu w Polsce,
dojście do władzy ekipy Władysława Gomułki. Otrzymujemy bardzo interesujący
opis przesilenia październikowego 1956, jego genezy, przebiegu i o mało
co tragicznego zakończenia. Rozpoznajemy historyczne postacie „puławian” i „natolińczyków”,
ich poglądy oraz zamiary, burzliwy spór Gomułki z niezaproszonymi gośćmi
ze Związku Radzieckiego. To ostatnie zostało udokumentowane obszerną Notatką
z rozmów delegacji KC KPZR i członków Biura Politycznego KC PZPR
w Warszawie, 19 października 1956 r., sporządzoną przez Jana
Feliksowicza Dzierżyńskiego (aneks, str. 274-321). Przywódcy radzieccy
odlecieli do Moskwy nieusatysfakcjonowani, decyzję o nieinterwencji
zbrojnej ostatecznie wymógł na nich dopiero towarzysz Mao Zedong.
Ø Ogląd epok
Gomułkowskiej i Gierkowskiej z uwzględnieniem cech osobowościowych
pierwszych sekretarzy KC PZPR, ich podejść do relacji z przywódcami
ZSRR. Gomułka polemizował i wykłócał się. Gierek się podlizywał,
przytakiwał, a i tak robił swoje, dawane mu sojusznicze porady mając
w … głębokim poważaniu.
Ø Stan wojenny dn. 13 grudnia
1981 r. zamiast zbrojnej interwencji państw Układu Warszawskiego. Autor
obala, wręcz wyśmiewa argumenty niektórych publicystów, jakoby przywódcy ZSRR w grudniu
1981 r. godzili się z ewentualnością przejęcia w Polsce władzy
przez Solidarność. Potwierdza ustalenia dokonane przez Roberta Walenciaka w książce
pt. Gambit Jaruzelskiego (opisanej na tym blogu).
Ø Odnosząc się do genezy
transformacji ustrojowej Andrzej Werblan podkreśla znaczenie istniejącej
wówczas sytuacji międzynarodowej. Okrągły Stół w PRL, zdaniem autora, nie
byłby możliwy bez cichego przyzwolenia, a nawet nacisku ze strony ZSRR i USA,
rozmontowujących wówczas układ tzw. pojałtański.
Ø Autora słusznie oburza
jednostronny, negatywny, czarny obraz PRL malowany w „urzędowej”
historiografii Trzeciej Rzeczypospolitej. Dowodzi istnienia również wielu
pozytywnych stron, negatywnym bynajmniej nie przecząc. Oprócz własnej
argumentacji przywołuje konkretne opinie znanych polskich oraz zagranicznych
polityków i historyków. Książki dwóch z nich miałem zaszczyt omówić
na tym blogu. Są to: Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego
jeźdźca Karola Modzelewskiego oraz Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki
historycznej Andrzeja Ledera (proszę zerknąć do odpowiednich katalogów).
Ø Gwoli potwierdzenia
tytułowych prawdy i realizmu Andrzej Werblan oprócz
argumentów własnych powołuje się na opinie profesorów Bronisława Łagowskiego,
Andrzeja Romanowskiego i Andrzeja Walickiego. Interesująco omawia też
publikacje nt. historii autorstwa dr. Henry’ego Kissingera. Pisząc o powojennej
odbudowie kraju oraz o zagospodarowaniu ziem poniemieckich posiłkuje się
opracowaniem naukowym prof. Antoniego Czubińskiego.
Reasumując,
książka prof. Andrzeja Werblana obala mity propagandy historycznej pisarstwa
publicystów albo specjalnie tendencyjnie i wybiórczo przedstawiających
przeszłość Polski Ludowej, albo po prostu niedouczonych. Ale polskiej lewicy w III RP
też się od autora „dostało”. Zarzucił jej nadmiar liberalizmu ekonomicznego
oraz zaniedbanie obrony interesów i praw pracowniczych w czasach gdy
współrządziła. Podobnie jak w tomie pierwszym, odnajdujemy tu również kilkadziesiąt
ciekawych fotografii z minionych lat, m.in. z wizyty w 1974 r.
Edwarda Gierka u prezydenta USA Geralda Forda. Kilka zdjęć jest też
z życia osobistego autora.
PS.
Na publikacje prof. Andrzeja Werblana powołują się również naukowcy bardzo
krytycznie (ale obiektywnie, bez ideologicznego zacietrzewienia) odnoszący się
do historii Polski Ludowej. Na przykład dr Robert Spałek w doskonałym
opracowaniu pt. Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych
(1943-1970), wydanym w 2020 r. przez IPN, gdzie na str. 573
zauważyłem 10 pozycji bibliograficznych - publikacji autorstwa prof. Andrzeja
Werblana. Książce owej poświęcę następny tu artykuł.
