„Obłęd Europy. Historie alternatywne XX wieku”. Autor: Kuba Benedyczak (prowadzi dyskusję)

 

Dziś również analitycznie i „przekrojowo”. Ale wychodzimy już poza polskie opłotki i ogarniamy cały kontynent.

Kuba Benedyczak [rozmawia] „Obłęd Europy. Historie alternatywne XX wieku”

Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2022

W kwestii formalnej: obłęd nie tylko Europy. W książce przeczytamy również o „obłędnych” decyzjach amerykańskich. Ale ad rem. Polski redaktor ekspert doktor Kuba Benedyczak i specjaliści zagraniczni (historycy, politolodzy, ekonomiści etc.) omawiają możliwe alternatywne rozwoje procesów historycznych, gdyby w relatywnie niedawnej przeszłości nie doszło do znanych wydarzeń, albo gdyby nie pojawiły się jednostki tworzące historię siłą swej osobowości. Lekturę przyjmijmy w konwencji dobrej, intelektualnej rozrywki, z domieszką przestrogi i nauki na przyszłość. Książka (m.in. ze względu na nieduży format i tylko 312 stron) nada się np. na dłuższą podróż, ew. wyjazdowy weekendowy wypoczynek, gdy pogoda zawiedzie. I oczywiście jest to lektura raczej dla już „historycznie zaawansowanych” – eksperci rozprawiają o sprawach sobie wzajemnie znanych, używają skrótów myślowych, a więc i czytelnik powinien się orientować, o kim i o czym oni mówią. Spektrum dyskusji i dyskutantów dr. Kuby Benedyczaka jest spore – rozdziałów mamy jedenaście, tyluż rozmówców, zaś tematów nieco więcej (niektóre dyskusje przekształcają się w kilkuwątkowe). Streszczać ich wszystkich nie zamierzam, w telegraficznym niejako skrócie (gwoli zachęty czytelniczej) tylko poinformuję, co panowie przedyskutowali i do jakich wniosków dochodzili. Podkreślam, iż tylko niektórych ich argumentów i ustaleń można się było domyśleć. Większość to wynik ich eksperckiej znajomości faktów historycznych oraz wiedzy o ustrojach politycznych i towarzyszących mechanizmach rozwoju społeczno-ekonomicznego. A zatem:

§  Pierwsza wojna światowa bynajmniej nie musiała wybuchnąć, a gdy już się to stało, jej przebieg, wynik i następstwa też mogły być inne niż je znamy z podręczników historii. Do niektórych przełomowych wydarzeń z lat 1914-1918 mogło przecież nie dojść.

§  Osobowości Lenina, Stalina i Hitlera bezsprzecznie miały olbrzymi wpływ na bieg dziejów. Ich ew. dublerzy nie poważyliby się na podjęcie znanych z historii działań przesądzających o losie państw i narodów. Także gdyby F. D. Roosevelt nie został prezydentem USA, druga wojna światowa miałaby inny przebieg.

§  Trzecia wojna światowa mogła wybuchnąć! Rozmówcy to uprawdopodobnili, chociaż nie użyli narzucającego mi się podczas lektury „kowbojskiego” porównania. Parę razy podczas zimnowojennych kryzysów USA i ZSRR stawały naprzeciw siebie niczym dwaj westernowi, mierzący się wzrokiem rewolwerowcy. Każdy już z dłonią na rękojeści swojego colta, pragnący koniecznie wyprzedzić ruch przeciwnika.

§  Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich bynajmniej nie musiał się rozlecieć. Dyskutanci omawiają przyczyny jego upadku, jednocześnie wskazując możliwe, realne warianty dalszego istnienia tego państwa i jego rozwoju, np. wg wariantu ewolucji Chińskiej Republiki Ludowej, formalnie dziś nadal komunistycznej. Inny też wtedy mógł być przebieg wydarzeń politycznych w Europie środkowej.

§  Radziecka interwencja w Afganistanie w latach 1979-1989 uruchomiła cały łańcuch późniejszych ważnych wydarzeń. Gdyby jej nie było, to nie powstałaby Al-Kaida, a więc nie doszłoby do pamiętnego ataku na USA dnia 11 września 2001 r. W odwecie nie mielibyśmy amerykańskiej pacyfikacji Afganistanu, później też wojny w Iraku, obalania reżimów bliskowschodnich etc. Dyktatorskie reżimy arabskie potrafiły skutecznie uszczelniać swoje granice, nie doszłoby zatem do współczesnego exodusu ludności afrykańskiej i azjatyckiej do Europy (a przynajmniej nie na obserwowaną dziś skalę).

Reasumując, polecam tę bardzo interesującą lekturę o tematyce historycznej, z dużą domieszką rozważań ogólnopolitycznych. Książkę czyta się szybko, łatwo i przyjemnie. Pan Kuba Benedyczak nie stroni od kolokwializmów (parę razy użył nawet takich wulgarnych - mnie to nie uraziło).

„Chwile przełomu. 25 wydarzeń, które zmieniły dzieje Polski”. Autorzy: członkowie zespołu pod kierownictwem Kamila Janickiego

 

Dziś jeszcze bardziej „przekrojowo”. Całą ponadtysiącletnią historię Polski analizujemy przez pryzmat wydarzeń „na miarę epoki”.

Kamil Janicki [kier. zesp.] „Chwile przełomu. 25 wydarzeń, które zmieniły dzieje Polski”

Wydawca Bellona, Warszawa 2021

Zgodnie z liczbą podaną w tytule, na książkę składa się 25 krótkich, co najwyżej kilkunastostronicowych esejów historycznych, których odrębnymi autorami są: Kamil Janicki (zarazem kierownik zespołu redakcyjnego), Dariusz Kaliński, Rafał Kowalczyk, Piotr Kroll, Michael Morys-Twarowski, Sebastian Pawlina, Maciej A. Pieńkowski, Agata Sosnowska i Paweł Stachnik. O każdym członku zespołu znajdziemy zwięzłą notkę informacyjną na końcowych stronach 347-349.

Na ponad 300 stronach książki autorzy prowadzą nas przez stulecia historii Polski – od czasów przedpiastowskich aż po upadek komunizmu w 1989 roku. W naszych dziejach wyodrębnili wydarzenia „na miarę epoki”, które spowodowały dalszy, właśnie taki a nie inny, bieg historii. Nie ograniczyli się do ich opisów, ale również przeanalizowali przyczyny oraz możliwe wersje alternatywne. Niekiedy także przywoływali odmienne opinie wyrażane w polskiej historiografii. W zakończeniu każdego z 25 rozdziałów zamieścili wykaz publikacji szerzej traktujących o konkretnym problemie („Dowiedz się więcej”). Wymieniać wszystkich tych 25 tematów nie będę. Gwoli zaciekawienia podam tylko, iż autorzy wzięli na warsztat m.in.:

§  problemy sukcesji dynastycznej Piastów, Jagiellonów i Wazów,

§  przyczyny upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej – zarówno te bezpośrednie, skutkujące trzema rozbiorami, jak i pośrednie, dużo wcześniejsze, bardzo osłabiające państwo,

§  „polską” politykę Napoleona i jej wpływ również na przemiany społeczno-ekonomiczne w Księstwie Warszawskim, a następnie utrzymane w Królestwie Kongresowym,

§  wojnę polsko-bolszewicką lat 1919 i 1920, w tym przełomowe znaczenie zwycięskiej bitwy warszawskiej,

§  katastrofę Września 1939, przyczyny polityczne i militarne, możliwe scenariusze alternatywne,

§  wpływ geopolityki zachodnich aliantów na słabnącą pozycję Polski w latach II wojny światowej (od partnera do uciążliwego petenta),

§  instalację, rozwój i upadek komunizmu w Polsce i Europie środkowo-wschodniej.

Skrótowe potraktowanie tak wielu tematów mogłoby sugerować, że to jakiś „kurs podstawowy” – historia Polski „dla początkujących”. Tak absolutnie nie jest. Autorzy bowiem uzupełniają treść esejów o nieraz nieznane szczególiki, własne przemyślenia, zastanawiają się nad przyczynami tytułowych 25 wydarzeń, jak też nad skutkami możliwych ich wersji alternatywnych. Wszystko to powoduje, że lektura proponowanej dziś książki okazuje się bardzo interesująca, pasująca w sam raz np. na dłuższą podróż, urlop, czy na weekend, gdy zawiedzie pogoda. Ponadto różnorodność tematyki powoduje, iż nie ma potrzeby czytania rozdziałów po kolei. Możemy, korzystając ze spisu treści znajdującego się na początku książki, zacząć od tematów najbardziej nas interesujących. Osobiście najpierw przeczytałem po kolei rozdziały 19-25, a następnie 18-1 (czyli lekturę całej książki zakończyłem na rozdziale 1).

„Inna Polska? 1918-2018. Alternatywne scenariusze naszej historii”. Autor: Witold M. Orłowski

 

W tym miesiącu będzie bardziej analitycznie i „przekrojowo” – skupimy się na większej liczbie zaistniałych wydarzeń dziejowych, z uwzględnieniem także ich alternatywnego przebiegu. Zaczniemy od książki znanego profesora, wypowiadającego się na tematy ekonomiczne na łamach prasy, także goszczącego w stacjach RTV.

Witold M. Orłowski „Inna Polska? 1918-2018. Alternatywne scenariusze naszej historii”

Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o., Poznań 2018

Ekspert w zakresie zagadnień społeczno-gospodarczych, profesor ekonomii, niegdysiejszy (niewykluczone, że także in spe) rządowy i prezydencki doradca ekonomiczny, puścił wodze wyobraźni i napisał kilka alternatywnych wersji stu lat historii Polski, kończąc każdą z nich na roku 2018 (nb. roku wydania książki). Wersje alternatywne wyraźnie odróżnił innym tłem druku. Postacie historyczne postępowały wg tych wersji inaczej, swoim zachowaniem (czynnym lub biernym) powodując przebieg wydarzeń zasadniczo różniący się od znanego nam z historii. Autor przy tym wyjaśnił, że wersję tzw. kontrfaktyczną każdorazowo uzasadnił dużym prawdopodobieństwem innego, możliwego rozwoju sytuacji w punkcie wyjścia, natomiast kolejne „piętra” dobudował w oparciu o analizę modelową (modeli logicznych, porównawczych, nawet ekonometrycznych). Szczegóły w tym zakresie zawarł w aneksie (str. 319-327), od przeczytania którego można rozpocząć lekturę. Historyczne sumy pieniężne urealnił do wartości i siły nabywczej dolara amerykańskiego z 2018 r. W zakończeniu rozwinięcia każdej wersji alternatywnej przedstawił podstawowe informacje dotyczące „Innej Polski” w roku 2018: jej ustroju, wielkości terytorium, liczby i struktury narodowościowej ludności, stanu gospodarki itp. Należy jednak podkreślić, iż zanim jeszcze pan profesor rozpoczął tworzenie tych swoich autorskich, tytułowych „scenariuszy alternatywnych”, każdorazowo napisał obszerne, interesujące wprowadzenie odnoszące się do rzeczywistego, historycznego punktu wyjścia. Zaproponowana przez niego pasjonująca rozrywka intelektualna objęła niżej wymienione tematy opracowane wg schematu: co by się stało, gdyby…, oraz co by się dalej chronologicznie działo – aż do roku 2018.

§  W 1920 r. przegrywamy wojnę z Rosją bolszewicką.

§  W 1939 r. Polska przyjmuje warunki Hitlera, ten na nas nie napada, ale Polska staje się politycznym oraz militarnym sojusznikiem Niemiec. Jest to wariant analizowany przy założeniu, że III Rzesza przegrywa wojnę z koalicją antyhitlerowską. O losie sojuszniczej Polski w razie wygrania wojny przez Hitlera autor tylko skrótowo napomyka, będąc tu jednak innego zdania niż np. śp. prof. Paweł Wieczorkiewicz, p. Piotr Zychowicz i ja.

§  Pierwszy przeprowadzony przez niemieckich oficerów zamach na życie Hitlera udaje się – bomba umieszczona w pakunku oddanym do ładowni jego samolotu wybucha (zapalnik czasowy jednak zadziałał sprawnie) i Führer ginie w katastrofie lotniczej już w marcu 1943 r.

§  Polska społeczno-gospodarcza transformacja ustrojowa załamuje się jesienią 1990 r.

§  W kolejnym rozdziale autor sięga do lat pierwszej wojny światowej i prognozuje losy Polski, gdyby miały o nich głównie przesądzać zwycięskie (hipotetycznie) mocarstwa zaborcze. Czyli co by się dalej działo z naszą Ojczyzną, jeśliby choć częściowo spełniły się plany rodaków orientujących się na współpracę (alternatywnie) z Austro-Węgrami, Rosją lub Niemcami.

Szczegółów owych rozważań nie zdradzę – poza stwierdzeniem, że wszystkie te alternatywne wersje biegu historii przynoszą Polsce w 2018 r. stan i los gorszy niż faktyczny, znany nam wszystkim sprzed pięciu lat (choć w jednym z tych wariantów nasze państwo posiadałoby nieco większą powierzchnię niż obecnie). Czy tak by się stało? Osobiście miałbym parę wątpliwości, jak zapewne i inne osoby analizujące możliwy, alternatywny rozwój wydarzeń dziejowych, że wspomnę chociażby p. Piotra Zychowicza i jego bardzo interesujące eseje historyczne (opisane na blogu, proszę zerknąć do odpowiedniego katalogu czytelni). Reasumując, gorąco zachęcam Państwa do udziału w tej intelektualnej, wysublimowanej rozrywce. Sugerowane przez prof. Witolda Orłowskiego wydarzenia alternatywne, a przede wszystkim ich następstwa, wydają się nieraz dość zaskakujące, ale nie niemożliwe. Na zakończenie też wspomnę, iż autor niezwykle krytycznie (słusznie) odnosi się do istniejącego już od dawien dawna ideologiczno-politycznego podziału polskiego społeczeństwa i publicznych tego ekscesów. Gdyby książkę napisał w roku bieżącym, jego złość i rozgoryczenie – obserwując aktualne wydarzenia w okresie przedwyborczym – byłyby zapewne jeszcze większe.