Orlando
Figes „Opowieść o Rosji. Władza i mit”
Wydawca
Wielka Litera Sp. z o.o., Warszawa 2023
To
już druga interesująca książka tego brytyjskiego historyka przeze mnie
omawiana. Pierwsza to Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji (zob.
katalog autorski alfabetyczny albo katalog tematyczny 6). Tytułowa
opowieść traktuje o historii Rosji, tym niemniej nie można w niej
widzieć kompleksowego, syntetycznego opracowania, już raczej zbiór ułożonych
chronologicznie esejów historycznych. Autor przemierza dzieje Rosji przez
stulecia: od zarania państwowości Rusi Kijowskiej aż do agresji Rosji na
Ukrainę w lutym 2022 r. Opisuje wybrane najważniejsze wydarzenia,
uznane za epokowe. Komentuje ich wpływ na dalszy bieg historii i kształt
cywilizacyjno-ustrojowy państwa. Te traktowane jako mniej istotne pomija. Nie
przeczytamy więc nic np. o wyprawie Bolesława Chrobrego na Kijów, ani o wojnie
polsko-bolszewickiej lat 1919 i 1920. Z królów polskich, analizując
konkretne epoki w dziejach Rosji, autor wymienia tylko Zygmunta III
Wazę i Stanisława Augusta Poniatowskiego. W kolejnych dziesięciu
rozdziałach książki poznajemy:
1) historię powstania Rusi
Kijowskiej, wpływ Wikingów i państwa Chazarów, chrzest w 988 r.
przesądzający o znalezieniu się w orbicie cywilizacji chrześcijańskiej
i kultury Bizancjum,
2) rozpad Rusi Kijowskiej
w XIII i XIV wieku na dwie części: ziemie zagarnięte przez Litwę i Polskę,
oraz księstwa będące pod panowaniem Złotej Ordy (ok. 1240-1500), te drugie
po wyzwoleniu i zjednoczeniu utworzyły państwo moskiewskie; w kolejnych
wiekach ów podział implikował w obu częściach byłej Rusi Kijowskiej odmienne
ustrój, kulturę, sztukę, architekturę, obyczaje, nawet mentalność mieszkańców
(co w wielu aspektach obserwuje się do dnia dzisiejszego),
3) samowładztwo, podboje,
koronację Iwana IV Groźnego na cara, krwawe rządy tego monarchy;
wykreowanie mitu Rosji jako Trzeciego Rzymu i obrońcy jedynej słusznej
wiary chrześcijańskiej, czyli prawosławia,
4) tzw. Wielką Smutę w historii
Rosji po śmierci Iwana Groźnego, carskie aspiracje Dymitrów Samozwańców
mających wsparcie Rzeczypospolitej, zmarnowaną szansę objęcia carskiego tronu
przez polskich Wazów, natomiast zapoczątkowanie dynastii Romanowów,
5) okoliczności zwrotu
Rosji ku zachodowi Europy, reformy ustrojowe i cywilizacyjno-kulturowe
Piotra I Wielkiego i Katarzyny II Wielkiej, powstanie nowej
stolicy w Petersburgu oraz znaczne powiększenie terytorium państwa; przy
okazji dowiedziałem się, że rządząca Rosją w latach 1725-1727 po śmierci
Piotra I jego druga żona cesarzowa Katarzyna I była Polką
(str. 116); no proszę – Marynie Mniszech to
nie wyszło (a raczej: wyszło jej bokiem), królowi Zygmuntowi III Wazie
też się nie udało, natomiast córce Samuela Skowrońskiego ponad sto lat później
już tak, proszę kliknąć: https://pl.wikipedia.org/wiki/Katarzyna_I ,
6) dzieje Rosji pod
rządami carów Aleksandra I i Mikołaja I, zwycięstwo w wojnie
z Napoleonem i porażka w wojnie krymskiej lat 1854 i 1855,
7) sytuację wewnętrzną
Rosji za panowania carów Aleksandra II, Aleksandra III i Mikołaja II,
połowiczne reformy ustrojowe, wybuch, przebieg i konsekwencje rewolucji
1905 r.,
8) uczestnictwo Rosji w I wojnie
światowej, okoliczności rewolucji lutowej i październikowej 1917 r.
oraz zwycięstwa bolszewików w wojnie domowej, krótkotrwałą (1921-1928)
Nową Polityką Ekonomiczną (NEP),
9) w latach
trzydziestych XX wieku uprzemysłowienie państwa radzieckiego kosztem olbrzymich
ofiar, konsolidację dyktatury Stalina, wielki terror obejmujący całe
społeczeństwo (czołowych bolszewików, najwyższych oficerów wojska
i policji politycznej nie wyłączając),
10) przebieg walk na
froncie wschodnim II wojny światowej, a następnie politykę wewnętrzną
i zagraniczną ZSRR aż do rozwiązania państwa w grudniu 1991 r.
W zakończeniu
(str. 253-285) autor przedstawia politykę historyczną uprawianą we współczesnej
Rosji oraz sposób sprawowania rządów przez ekipę prezydenta Putina. Wskazuje
nacjonalistyczne oraz terytorialne uzasadnienie w 2014 r. aneksji
Krymu, rosyjskiej inspiracji separatyzmu w Donbasie, a następnie już pełnej
agresji na Ukrainę w lutym 2022 r. Uważający się za dobrego historyka
Putin twierdzi, że Rosjanie i Ukraińcy są jednym narodem. Wytyka też Ukraińcom
(str. 277), że skoro wystąpili ze związku republik, to powinni oddać Rosji
tereny byłej guberni noworosyjskiej (obszary nad Morzem Czarnym od Odessy do
Doniecka), które jeszcze w roku 1917 nawet przez samych Ukraińców nie
były traktowane jako część Ukrainy, a zostały przyłączone do Ukraińskiej SRR
dopiero w dacie powstania ZSRR (grudzień 1922 r.). Z tego samego
powodu Ukraina powinna Rosji zwrócić Krym sprezentowany USRR przez Chruszczowa
w 1954 r. Oddając opracowanie do druku dnia 20 kwietnia 2022 r.
autor profetycznie stwierdził (cyt. str. 280): Wszystko wskazuje
na to, że wojna potrwa jeszcze długo. Reasumując, polecam Państwu lekturę
książki prof. Orlando Figesa, bez której nie zrozumiecie dzisiejszej
Rosji (cyt., Anne Applebaum). Dodam: książki napisanej przystępnie, łatwej
w odbiorze czytelniczym, odbieranej jak interesujące artykuły
w tygodnikach społeczno-politycznych, wzbogaconej o dwadzieścia kilka
ciekawych fotografii.
