Jacek
Komuda, Jacek Bartosiak, Marek Budzisz „Rozmowy o Pierwszej
Rzeczypospolitej”
Wydawca
Zona Zero Sp. z o.o., Warszawa 2024
Wymienieni
trzej znani i uznani publicyści prowadzą szereg interesujących rozmów na
temat tytułowy, ale nie tylko. Dość często od niego odstępują. Odniosłem
wrażenie, że nieraz tylko go traktują jako pretekst do wszczęcia dyskusji o problemach
nam współczesnych. Jest to wymiana zdań i opinii pomiędzy specjalistami używającymi niekiedy skrótów myślowych, a więc i czytelnik książki, aby się w jej
treści orientować, powinien mieć wiedzę na poziomie przynajmniej czwórki z historii
na świadectwie maturalnym (mam tu na myśli raczej tylko maturę w rzeczywistej
szkole średniej, a nie np. w jakimś trzyletnim technikum wieczorowym na
podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej). W zakresie bowiem podstawowym
uzyskamy w książce jedynie informacje o płk. Aleksandrze Józefie
Lisowskim i jego lisowczykach. Pozostałe wątki dyskusyjne będą już w pełni
zrozumiałe tylko dla osób znających historię Polski wieków XVI-XVIII, przede
wszystkim na jej odcinku wschodnim. Poniżej wyróżniam główne tematy podjęte
przez rozmówców.
1. Utracone szanse stworzenia
unii Rzeczypospolitej i Państwa Moskiewskiego po śmierci cara Iwana
Groźnego. Barierą nie do pokonania okazał się tu konflikt interesów
prawosławnej Cerkwi i Kościoła katolickiego. Jacek Komuda wspomina dwie
„dymitriady” oraz podkreśla siedemnastowieczną polonizację elit moskiewskich w języku
i ubiorze, trwającą aż do czasów Piotra I.
2. Dyskutując o sztuce
wojowania panowie koncentrują się na wspomnianych lisowczykach oraz husarii.
Poznajemy szczegóły dotyczące organizacji, kadr i sposobów prowadzenia walk
przez te formacje.
3. Tematem „rzeka”
dyskutantów są relacje polsko-ukraińskie. Czytamy o pierwotnych, przez nas
zawinionych przyczynach konfliktu. Późniejsze eskalacje obciążały już jego obydwie
strony. Rok 1648 powstania Chmielnickiego to początek równi pochyłej, po której
zaczęła zjeżdżać Rzeczpospolita.
4. Interesujące są też dyskusje
o zamkach, fortyfikacjach, sztukach oblegania, zdobywania i obrony.
5. Jako wielkich wodzów wojsk
Rzeczypospolitej panowie wymieniają przede wszystkim hetmanów Stanisława
Koniecpolskiego, Stanisława Żółkiewskiego, Karola Chodkiewicza i Stefana
Czarnieckiego, ponadto księcia Jeremiego Wiśniowieckiego oraz królów Stefana
Batorego, Jana II Kazimierza i Jana III Sobieskiego. O każdym
z nich przytaczają garść interesujących informacji i własnych opinii.
Ciekawostką mogą tu być bardzo nietypowe okoliczności śmierci pierwszego wodza z powyżej
wymienionych (stanowiące też swoistą przestrogę dla starszych panów żeniących
się z dużo młodszymi niewiastami).
6. W ostatnim
rozdziale otrzymujemy garść informacji nt. funkcjonowania państwa o ustroju
demokracji szlacheckiej, oraz o wewnętrznych przyczynach jego upadku. Podczas
rozmowy dyskutanci delektują się miodem pitnym.
Jak
zaznaczyłem na wstępie, panowie Jacek Komuda, Jacek Bartosiak i Marek
Budzisz często nawiązują do czasów nam współczesnych lub historii XX wieku.
Ciekawe są zwłaszcza ich dywagacje nt. trwającej aktualnie wojny
rosyjsko-ukraińskiej i rosyjskiej polityki wobec Polski. Okaże się, czy
i jak ich opinie zweryfikuje najbliższa przyszłość. Jacek Komuda przybliża
też rozmówcom (a zatem i czytelnikom książki) postacie bohaterów
swoich słynnych powieści historycznych. Kto jeszcze nie przeczytał czterech
tomów z cyklu „Samozwaniec”, naprawdę ma czego żałować. Poprzez katalog
autorski alfabetyczny albo katalog tematyczny 8 proponuję odnaleźć ich
opis na tym blogu. Reasumując: nostalgia panów dyskutantów za Pierwszą Rzecząpospolitą,
interesujące o Niej informacje, także eksperckie przeplatanie historii
współczesnością – wszystko to sprawia, że lektura staje się intelektualną
ucztą. Zainteresowanie również wzmagają liczne fotografie (m.in. obrazów
słynnych malarzy), tematycznie nawiązujące do treści rozmów.
