Harald
Jähner „Rausz. Niemcy między wojnami”
Wydawnictwo
Poznańskie sp. z o.o., Poznań 2023
To
już druga książka Haralda Jähnera, o której tu piszę. Pierwszą był Czas
wilka. Powojenne losy Niemców (proponuję zerknąć do katalogu autorskiego alfabetycznego
lub katalogu tematycznego 7). Ta dziś omawiana odnosi się do okresu
międzywojennego, ale nie całego, co mógłby sugerować jej tytuł. Rozpoczyna się przedstawieniem
sytuacji w nowopowstałej w listopadzie 1918 r. republice,
wkrótce nazywanej Republiką Weimarską. W pierwszej połowie 1919 r. bowiem
w Weimarze, a nie w stołecznym Berlinie, uchwalono pierwszą
demokratyczną konstytucję Niemiec. Kończy się zaś ogólną charakterystyką
państwa niemieckiego i jego mieszkańców w 1933 r. Cezurą końcową
jest więc tu data uzyskania na drodze demokratycznej przez kanclerza Hitlera
specjalnych pełnomocnictw pozwalających mu na pełnienie władzy z pominięciem
parlamentu. Opis jest wszechstronny, lata 1918-1933 autor charakteryzuje z przedstawieniem
nw. aspektów:
¾
rewolucji
niemieckiej, upadku monarchii - wymuszonej abdykacji cesarza Wilhelma II,
przejęcia władzy przez parlament,
¾
zakończenia
Wielkiej Wojny, narzucenia Niemcom ciężkich warunków rozejmu i Traktatu
Wersalskiego,
¾
wzniecenia
i upadku rewolucji komunistycznej – tzw. powstania Spartakusa
(styczeń 1919),
¾
sytuacji
ekonomicznej w Niemczech, z podkreśleniem skutków hiperinflacji w pierwszych
latach powojennych, oraz światowego kryzysu gospodarczego 1929-1933,
¾
polityki
wewnętrznej, wyników kolejnych wyborów parlamentarnych i prezydenckich, funkcjonowania
systemu demokratycznego z dużymi uprawnieniami prezydenta,
¾
rozwoju
kulturalnego i cywilizacyjnego, nowych prądów w literaturze, sztuce, filmie,
architekturze, rozwoju komunikacji itp.,
¾
przemian
obyczajowych, m.in. postępującej niezależności i aktywności wyzwolonych kobiet
w kreowaniu nowych mód i „awangardowych” damskich zachowań; przy
okazji proponuję też zerknąć do biografii Marleny Dietrich, której autorką jest
jej córka, Maria Riva (opis - vide katalog autorski alfabetyczny lub
katalog tematyczny 9),
¾
podstaw
nazistowskiej ideologii, w tym „uzasadnienia” obłędnego antysemityzmu,
¾
przemian
społeczno-ekonomicznych, ze wskazaniem przyczyn dość nagłego wzrostu poparcia społecznego
dla partii narodowosocjalistycznej i jej Führera.
Autor
wielokrotnie przywołuje ówczesne opinie wybranych przedstawicieli elit, dziennikarzy,
artystów, polityków, ekonomistów etc., oraz ich bieżące reakcje na dokonujące
się w Niemczech przemiany. Wskazuje polityczny infantylizm tych skądinąd
inteligentnych ludzi – nieprzewidzenie skutków sympatii do Hitlera nawet przez
osoby rodzinnie powiązane z Żydami (np. poprzez małżeństwa). Stąd
zapewne tytuł książki – nieraz także demokratyczni politycy i opiniotwórczy
obywatele Republiki Weimarskiej zachowywali się jakby byli na rauszu. W Epilogu
(str. 453-466) autor skrótowo przedstawia ich dalsze losy, często tragiczne.
Reasumując, uważam tę książkę za bardzo interesującą, pozwalającą
wieloaspektowo prześledzić sytuację wewnętrzną w Niemczech w okresie
15 lat po zakończeniu I wojny światowej. Jak słusznie napisano na jej
okładce, stanowi ona (cyt.) swoisty prequel bestsellerowego „Czasu wilka”.
Pragnę jednak zauważyć, że czasy opisane w obu tych książkach rozdziela
12-letni okres istnienia „Tysiącletniej Rzeszy”. Mam nadzieję, że autor i nad
nim się twórczo pochyli pisząc kolejny esej, tym razem o sytuacji ludności
i codziennym życiu w Niemczech pod rządami Hitlera.
