„Rosja. Rewolucja i wojna domowa 1917-1921”. Autor: Antony Beevor

 

Chyba tylko niepoprawni marksiści leniniści oraz pasjonaci historii mają świadomość przypadającej dziś 107. rocznicy epokowego wydarzenia. Bo to 7 listopada (a 25 października wg obowiązującego tam i wtedy kalendarza juliańskiego) Rosja gwałtownie skręciła w lewo, zapoczątkowując nową erę w polityce europejskiej a nawet światowej. Dużo następnych konfliktów zaistniałych w XX wieku w przestrzeni międzynarodowej było tego w większym lub mniejszym stopniu pochodną.

Antony Beevor „Rosja. Rewolucja i wojna domowa 1917-1921”

Wydawnictwo Znak Horyzont, Kraków 2023

Od lektury trudno się będzie Państwu oderwać. Autor stworzył pasjonujący, epicki opis wydarzeń zachodzących w Rosji w tytułowych latach 1917-1921. Szczegółowo poznamy historię:

·       ostatnich dwóch lat uczestnictwa Rosji w I wojnie światowej, zakończonego upokarzającym pokojem w Brześciu Litewskim (marzec 1918),

·       przyczyn i przebiegu rewolucji lutowej 1917 r.,

·       kilkumiesięcznego okresu Rosji demokratycznej i chaosu temu towarzyszącego,

·       przyczyn i przebiegu zamachu stanu – przewrotu bolszewickiego w październiku 1917 r., szumnie nazwanego później Wielką Socjalistyczną Rewolucją Październikową; skądinąd jednak słusznie, gdyż w Rosji już niebawem doszło do ekstremalnie rewolucyjnych przemian społeczno-ekonomicznych,

·       przebiegu wojny domowej w latach 1918-1921 na wszystkich jej frontach,

·       ograniczonego udziału państw Ententy w wojnie domowej po stronie „Białych”,

·       wojny bolszewickiej Rosji również z jej sąsiadami, którzy właśnie wybili się na niepodległość (Finlandia, Estonia, Ukraina i Polska).

Brytyjski historyk przedstawił historyczne fakty oraz okoliczności ich zaistnienia. Zaprezentował najważniejsze zaangażowane dramatis personae wszystkich stron konfliktu, naszego Józefa Piłsudskiego nie pomijając. Opisał zbrodniczy, z obu stron wojny domowej, charakter walk i towarzyszących im represji, przywołując źródła, którymi m.in. były wiarygodne wspomnienia świadków wydarzeń. Przeanalizował i określił przyczyny porażki „Białych” oraz zwycięstwa „Czerwonych”. Wszystkiego tego dokonał z zastosowaniem narracji bardzo szczegółowej, śledząc krok po kroku wydarzenia militarne i dyplomatyczne. Przedstawił również politykę wewnętrzną realizowaną zarówno przez bolszewików, jak też przez ich przeciwników w wojnie domowej (tych drugich często pomiędzy sobą skłóconych). Opisom działań zbrojnych towarzyszą mapki przydatne do zorientowania się w przebiegu walk na różnych frontach. Czytamy też o niezwykle tragicznej sytuacji ludności cywilnej oraz o olbrzymich stratach materialnych, spowodowanych działaniami wojennymi, nieracjonalną polityką ekonomiczną „Czerwonych” oraz aferami gospodarczymi „Białych”. W Zakończeniu (str. 591-593) autor podaje, iż rosyjska wojna domowa pochłonęła ok. 12 mln ofiar ludzkich. Reasumując, czytelnik książki bardzo dokładnie pozna - zgodnie z jej tytułem - przebieg rewolucji i wojny domowej w Rosji w latach 1917-1921. Z zastrzeżeniem, jak słusznie zauważył profesor Antoni Dudek w programie TVP Historia (audycja Ex Libris), że tło ideologiczne i społeczno-ekonomiczne zostało w niej jednak przedstawione dość pobieżnie. Zgodnie z jego radą osoby zainteresowane szerszym aspektem przyczyn i wszystkich uwarunkowań wybuchu oraz przebiegu rewolucji powinny sięgnąć po opracowania naukowe autorstwa profesora Richarda Pipesa, a książkę profesora Antony’ego Beevora potraktować jako tylko ogólne, polityczno-militarne (jakkolwiek niezwykle obszerne!) przedstawienie historii obydwu rewolucji i wojny domowej w Rosji.

W mojej sytuacji kolejność lektur była akurat odwrotna – wydane w latach 2005 i 2006 przez warszawskie wydawnictwo Magnum książki prof. Richarda Pipesa pt. „Rewolucja rosyjska” i „Rosja bolszewików” dość dawno przeczytałem, jeszcze w czasach, gdy nie chwaliłem się tym w Internecie, a zatem w katalogach bloga proszę ich nie szukać. Natomiast znajdziecie tam Państwo (już teraz) tegoż autora „Rosję carów” oraz (w dalszej przyszłości) „Czerwone imperium. Powstanie Związku Sowieckiego”, czekające na swoją kolej w bibliotece domowej.

PS. I tak od prof. Antony’ego Beevora przeszedłem do zmarłego 6 lat temu słynnego amerykańskiego sowietologa, polskiego Żyda z rodziny zasymilowanej w polskości (jego ojciec walczył w Legionach), prof. Richarda Pipesa (1923-2018). Osobom, którym to nazwisko nic lub niewiele mówi, proponuję zajrzenie np. do Wikipedii. Koneserów zaś zachęcam do przeczytania jego pasjonującej autobiograficznej książki pt. „Żyłem. Wspomnienia niezależnego”, u nas wydanej przez warszawską oficynę „Magnum”. Naprawdę pasjonującej – autor m.in. opisuje, jak po tym, gdy wybuch wojny zastał go, szesnastolatka, wraz z rodzicami w Polsce, zdołali uniknąć Holokaustu, a nawet wyjechać do USA.