Ian
Kershaw „Do piekła i z powrotem. Europa 1914-1949”
Wydawnictwo
Znak HORYZONT, Kraków 2016
Znany
brytyjski profesor napisał 11 esejów historycznych tworzących
kompatybilnie tytułową całość. Przebieg działań zbrojnych podczas obu wojen
światowych przedstawił bardzo pobieżnie, a zatem rozczarują się ci czytelnicy,
którzy - zasugerowani tytułem i objętością książki (672 str.) - liczyli
być może na szczegółowe opisy kampanii militarnych. Historię wojen światowych
autor zaprezentował przede wszystkim w aspektach ogólnopolitycznym, społecznym
(w tym demograficznym) i ekonomicznym, towarzyszących przebiegom oraz
następstwom wojen. Obszernie przeanalizował też przyczyny ich wybuchu, wskazując
odpowiedzialne osoby i organizacje. Słusznie stwierdził, iż genezy drugiej
wojny światowej należy szukać w sposobie zakończenia pierwszej, ale również
zauważył, że nie była to przyczyna jedyna. Hitleryzm nie miałby w rządzie Niemiec
racji bytu, gdyby nie wielki kryzys ekonomiczny lat 1929-1933. Z kolei
silne demokracje zachodnioeuropejskie, Francja i Wielka Brytania,
zaprzepaściły w latach trzydziestych kilka szans skutecznego zniszczenia już
w zarodku agresywnych dążeń Hitlera. Z powodu ich „proabisyńskiej”
polityki doszło też wówczas do wepchnięcia Italii w sojusz
z III Rzeszą (bynajmniej nie nieunikniony – przecież podczas
I wojny światowej należące do Ententy Włochy były aktywnym militarnym
przeciwnikiem Państw Centralnych). Wydarzenia przedwojenne, wojenne i powojenne
autor przedstawił w układzie zarówno ogólnoeuropejskim, jak i w odniesieniu
do poszczególnych państw. Opisał je, aczkolwiek w zróżnicowanym zakresie
szczegółowości, w odniesieniu do wszystkich krajów europejskich, także
tych peryferyjnie położonych i neutralnych podczas obydwu wojen. Określił również
przyczyny, sposób realizacji i rozmiary Holokaustu.
Książka
daje zatem obszerny „przegląd przez dziesięciolecia” historii Europy i (fragmentarycznie)
jej poszczególnych państw – od wydarzeń implikujących, pośrednio
i bezpośrednio, rozpoczęcie w 1914 r. pierwszej wojny światowej,
aż do ustabilizowania się dwubiegunowej sytuacji politycznej i gospodarczej
pod koniec lat czterdziestych po zapadnięciu słynnej żelaznej kurtyny. Opracowanie
można więc określić mianem historii Europy pierwszej połowy XX wieku: historii
politycznej przede wszystkim, ale też historii gospodarczej i historii europejskiej
kultury. Poloniców w książce nie brakuje. Autor z dużą
sympatią pisze o naszym wysiłku wojennym, podkreśla udział polskich
lotników w bitwie o Anglię, wkład polskich kryptologów
w rozpracowanie Enigmy, także z wielkim współczuciem odnosi się do
losów Polaków podczas okupacji i później. Za to wytyka nam antysemityzm, również
ten powojenny. No i jak prawie każdy historyk brytyjski trywializuje
przyczynę najazdu III Rzeszy na Polskę w 1939 r., widząc ją
tylko w odrzuceniu przez nasz kraj żądań przyłączenia Gdańska do Niemiec oraz utworzenia
eksterytorialnego połączenia komunikacyjnego rozdzielonych obszarów Trzeciej Rzeszy. Pomija
okoliczność, iż to wzajemne brytyjsko-polskie gwarancje z marca-kwietnia
1939 r. stały się przyczyną podjęcia przez Hitlera decyzji o napaści
na nasz kraj. Niemiecki Führer potraktował je jako próbę militarnego
okrążenia III Rzeszy, na co zareagował we właściwy sobie sposób
politycznego hazardzisty, wiążąc się paktem Ribbentrop - Mołotow (23.08.1939) ze
wcześniej znienawidzonym Związkiem Radzieckim. Reasumując, polecam tę lekturę
dającą kompleksowy obraz naszego kontynentu pierwszej połowy ubiegłego stulecia.
Zainteresowania nią nie powinny umniejszyć nieliczne stylistyczne usterki polskiego
tłumaczenia.
PS. Osobom
zainteresowanym faktycznymi przyczynami wybuchu wojny dn. 1 września
1939 r. proponuję lekturę dwóch bardzo interesujących opracowań
popularnonaukowych: autorstwa prof. Stanisława Żerko pt. „Stosunki
polsko-niemieckie 1938-1939”, oraz autorstwa dr. Krzysztofa Raka pt. „Polska
– niespełniony sojusznik Hitlera”, opisanych na tym blogu (dostęp poprzez
katalog autorski alfabetyczny albo katalogi tematyczne 1 i 7).
