Frank
McDonough „Czas Hitlera. Triumf 1933-1939”. Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o.,
Poznań 2022 (dodruk)
Frank
McDonough „Czas Hitlera. Klęska 1940-1945”. Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o.,
Poznań 2021
Brytyjski
profesor stworzył dwutomowe, interesujące opracowanie z zakresu historii
politycznej lat 1933-1945, skupiając się na wydarzeniach bezpośrednio lub
pośrednio związanych z osobą Adolfa Hitlera. Zastosował przy tym ścisłą
chronologię narracji – każdy kolejny rozdział odpowiada kolejnemu rokowi i nosi
tytuł adekwatny do najważniejszych wydarzeń zachodzących w tamtym czasie. Sukcesywnie
czytamy o sytuacji wewnętrznej w Niemczech i międzynarodowych
reperkusjach awanturniczej polityki Führera. W pierwszym tomie
autor przedstawił legalny, demokratyczny sposób dojścia Hitlera do władzy, oraz
- również zgodne z prawem - uzyskanie przez niego nadzwyczajnych,
dyktatorskich uprawnień. Dysponując takim instrumentarium rządów niemiecki Führer
bezlitośnie rozprawił się ze wszystkimi partiami i siłami opozycyjnymi, tych
z własnych szeregów (Ernsta Röhma i czołówki SA) nie wyłączając.
Następnie, szermując hasłami o olbrzymiej krzywdzie Niemiec doznanej
Traktatem Wersalskim (1919) oraz o swoich, oczywiście wybitnie
pokojowych zamiarach, Hitler skutecznie mamił rządy i opinię publiczną
demokracji zachodnich, grając im na nosie. W polityce zagranicznej posuwał
się przy tym do posunięć hazardowych, ryzykując oraz wprawiając świat w osłupienie
swoją nieprzewidywalnością. W polityce wewnętrznej wprowadził szereg
rozwiązań właściwych socjalizmowi, ale równocześnie wdrażał obłędny
antysemityzm oraz realizował wielki, obciążający gospodarkę program zbrojeń. Pierwszy
tom kończy się zrzuceniem maski przez Hitlera – rozpętaniem przez niego wojny
rasowej, jak ją słusznie określił autor tytułując rozdział dotyczący roku 1939.
Drugi
tom to już przede wszystkim historia polityczna drugiej wojny światowej. Napisana
pasjonująco, od lektury trudno jest się oderwać. Czytamy o działaniach
zbrojnych na wszystkich frontach i towarzyszących im przedsięwzięciach
dyplomatycznych (jawnych i tajnych). Śledzimy też rozwój sytuacji
wewnętrznej w Niemczech oraz rozgrywki pomiędzy niemiecką generalicją a Hitlerem.
Führer zawsze wychodził z nich zwycięsko – oponentów wobec swojego
sposobu prowadzenia wojny podporządkowywał, dymisjonował ze stanowisk lub w ogóle
zwalniał ze służby wojskowej. W miarę postępującego, niekorzystnego dla
Niemiec rozwoju sytuacji militarnej, partyjni i wojskowi doradcy
sugerowali Hitlerowi rozwiązanie dyplomatyczne, tj. zawarcie
separatystycznego pokoju z ZSRR albo z państwami zachodnimi. Wódz te
propozycje odrzucał, zdając sobie sprawę z ich iluzoryczności. Cały czas,
w zasadzie aż do samego końca wojny, realizowany był zbrodniczy Holokaust,
którego mechanizm, lokalizacje i rozmiary autor dokładnie opisuje. Czytamy
również o zamachach na życie Hitlera, w tym o dwóch takich, o których
on się nie dowiedział (nie doszły do skutku, a przygotowane bomby udało
się spiskowcom później rozbroić). Oczywiście najciekawszy jest opis słynnego zamachu
z dn. 20 lipca 1944 r. i towarzyszącego mu nieudanego
puczu wojskowego. Rachityczny, incydentalny, niemający prawie żadnego wsparcia
społecznego, antyhitlerowski ruch oporu w Niemczech też jest w książce
przedstawiony. Autor zaznajamia nas również z problemami życia prywatnego Hitlera,
w tym z jego stanem zdrowia, postępującym uzależnieniem od
farmakologicznych środków pobudzających, oraz relacją z Evą Braun. Z mściwą
ale zrozumiałą satysfakcją czytamy o zasłużonym końcu Führera w berlińskim
bunkrze 30 kwietnia 1945 r., a dzień później o pójściu w jego
ślady Goebbelsa wraz z małżonką, fanatyczną hitlerówką. Wielki żal tylko ogarnia,
gdy ci ostatni równocześnie mordują sześcioro własnych dzieci (najstarsze miało
12 lat, najmłodsze 4 lata). Goebbels odrzucił realną propozycję
przekazania ich pod opiekę Czerwonego Krzyża. Evy Hitler z domu Braun też mi
trochę szkoda – ta fizycznie atrakcyjna kobieta nie musiała w wieku
33 lat umrzeć samobójczo zaraz po ślubie. Miała szanse przeżyć
w radzieckiej niewoli i doczekać tam politycznej „odwilży” po śmierci
Stalina, gdy Chruszczow zwolnił ostatnich niemieckich jeńców, pozwalając im na
powrót do RFN lub NRD. Jako osobiście niesplamiona zbrodniami, a przede
wszystkim mająca olbrzymią wiedzę o swoim mężu, Frau Hitler na pewno zostałaby
oszczędzona (może za wyjątkiem pierwszych godzin w niewoli, gdy „nacieszyliby
się” nią radzieccy żołnierze, zdobywcy bunkra pod kancelarią Rzeszy).
Reasumując,
polecam to przystępnie napisane, dwutomowe opracowanie popularnonaukowe,
szczególnie przydatne dla osób pragnących pogłębić wiedzę o III Rzeszy
i jej Führerze, oraz o militarnym i dyplomatycznym
przebiegu II wojny światowej. Obydwa tomy książki, jak na dzieło naukowe
przystało, zawierają liczne ponumerowane przypisy, którymi autor uwiarygodnia
podawane, mogące budzić wątpliwości, informacje. Ze swej strony pragnę zwrócić
uwagę również na przypisy odredakcyjne, oznaczone gwiazdkami, stanowiące wtręty
tłumacza lub redaktora merytorycznego, prof. Jakuba Wojtkowiaka. Są one
konieczne z uwagi na pewne nieścisłości i uproszczenia, jakie wkradły
się do książki, zwłaszcza do rozdziału pt. „Wojna na wyniszczenie”,
dotyczącego roku 1941. Autor m.in. powiela tam stare, błędne tezy zachodniej
historiografii, jakoby ZSRR nie był do wojny przygotowany, dysponował niemal
wyłącznie przestarzałym uzbrojeniem, a wyprzedzający, prewencyjny atak
radziecki w ogóle nie był przez Stalina planowany.
PS.
Dość już macie Państwo poważnych, naukowych lektur o Hitlerze i hitleryzmie,
nieprawdaż? Zatem „dla odtrutki” proponuję satyryczną książkę o byłym
niemieckim Führerze, pt. „On wrócił”, autor: Timur Vermes (była omówiona na blogu; opis do odszukania
w katalogu alfabetycznym autorskim lub tematycznym 9).
