NOSIŁ WILK RAZY KILKA, PONIEŚLI I WILKA
Harald
Jähner „Czas wilka. Powojenne losy Niemców”
Wydawnictwo
Poznańskie sp. z o.o., Poznań 2021
Skutki
drugiej wojny światowej – polityczne, ekonomiczne, demograficzne etc. – zazwyczaj
analizujemy w odniesieniu do europejskich państw alianckich, które w tamtej
wojnie zostały najbardziej poszkodowane. Określamy olbrzymie straty ZSRR, Polski,
Jugosławii, Grecji. Tkwią w naszej historycznej pamięci hitlerowskie obozy
koncentracyjne i ludobójczy Holokaust. Co natomiast wiemy o pokonanych
Niemczech? Przeważnie o wielkim odwrocie i żołnierskich stratach Wehrmachtu,
poczynając od połowy 1943 r. już na wszystkich frontach. Także o niszczycielskich
alianckich bombardowaniach lotniczych miast niemieckich. O masowym gwałceniu
Niemek w 1945 r. przez zwycięskich czerwonoarmistów. O powojennym
demontażu i wywózce ocalałego niemieckiego przemysłu (głównie do ZSRR,
choć nie tylko). Wreszcie o przymusowym wysiedleniu ludności niemieckiej z obszarów
przypadłych po wojnie Polsce, ZSRR (Rosji) i Czechosłowacji. No i oczywiście
o tym, że Niemcy aż do 1949 r., kiedy to powstały RFN i NRD, nie
posiadali własnej państwowości. O tym wszystkim zazwyczaj orientujemy się
tylko w dość ogólnym zarysie. Bardziej bowiem jesteśmy wpatrzeni we własne
blizny i rany, które po wojnie przyszło nam długo, długo lizać.
Proponowana
dziś książka bardzo uszczegóławia i poszerza naszą wiedzę o powojennym
losie Niemców. Współczesny niemiecki pisarz przedstawia ją w kilku odrębnie
przeanalizowanych aspektach. Opisuje zarówno prozę życia (codzienną egzystencję
ludności, walkę o przetrwanie), jak też zachodzące w latach
powojennych przemiany polityczne i kulturowo-cywilizacyjne. Bardziej
koncentruje się na sytuacji w strefach okupacyjnych USA, Wielkiej Brytanii
i Francji, składających się na późniejszą RFN. Strefy radzieckiej (NRD)
nie pomija, choć poświęca jej mniej uwagi. Sporo pisze o powojennym
Berlinie. Jest to lektura interesująca, dzięki niej dowiemy się, z jakimi
problemami ludność niemiecka zmagała się w tytułowym „czasie wilka” i latach
po nim następujących, oraz jak te problemy starała się (nie zawsze skutecznie)
rozwiązywać. Głównie były to nw. sprawy.
§ Nierównowaga
demograficzna – znaczny, zauważalny już w ulicznym tłumie niedobór
mężczyzn młodych i w średnim wieku, którzy albo polegli na wojnie,
albo jeszcze przebywali w niewoli. Ci powracający z niej byli często
kalecy fizycznie, wygłodzeni, wypaleni psychicznie i nie zawsze nadawali
się do natychmiastowego podjęcia nowego, energicznego życia codziennego
w trudnych warunkach.
§ Odgruzowywanie miast
zniszczonych bombardowaniami lotniczymi i walkami frontowymi. Z konieczności
zajmowały się tym przede wszystkim kobiety oraz byli prominenci systemu
nazistowskiego (ci przymusowo), a także niemieccy jeńcy pozostający w alianckiej
niewoli, jeśli tylko grupowano ich w pobliżu.
§ Brak dachu nad głową.
Trzeba go było zapewnić mieszkańcom ogromnej liczbie zniszczonych miejskich budynków
oraz kilku milionom niemieckich uchodźców i wysiedleńców ze wschodu. Przy
czym rodacy absolutnie nie kwapili się do przyjmowania tych drugich do swoich
mieszkań i domów, nawet jeśli dysponowali większą powierzchnią. Ponadto na
terenie pokonanych Niemiec jeszcze przez pewien czas kwaterowali liczni byli cudzoziemscy
robotnicy przymusowi oraz uwolnieni więźniowie obozów koncentracyjnych.
§ Bardzo odczuwalny brak
żywności, opału, także innych artykułów pierwszej potrzeby i sprzętu
domowego. Harald Jähner obrazowo, podając przykłady, przedstawia sposoby
nielegalnego radzenia sobie ludności z tymi problemami (szaber, kradzieże,
czarny rynek).
§ Duża przestępczość w pierwszych
powojennych miesiącach, m.in. ze strony żądnych zemsty, uwolnionych
cudzoziemskich robotników przymusowych i byłych więźniów obozów
koncentracyjnych (kradzieże, napady rabunkowe).
§ Problemy ekonomiczne.
Wzrost przedsiębiorczości, rozwój przemysłu i handlu nastąpił dopiero po
reformie walutowej w 1948 roku. Wcześniej preferowanym środkiem
płatniczym były papierosy.
§ Autor przedstawia też
niektóre indywidualne powojenne kariery, m.in. Beate Uhse, byłej pani
kapitan Luftwaffe, która swoją działalność gospodarczą rozpoczęła od wydawania
i dystrybucji elementarnego poradnika antykoncepcji, a z czasem
stała się potentatką w branży porno.
Pisząc
o zachodzących w społeczeństwie niemieckim przemianach politycznych, światopoglądowych,
obyczajowych, kulturowo-cywilizacyjnych etc., Harald Jähner zauważa, iż nie mogły
one nastąpić od zaraz. Przez 12 lat istnienia III Rzeszy ludność była
poddawana codziennemu praniu mózgów przez Goebbelsowską propagandę. Wiele uwagi
autor tu poświęca rozliczeniom z wojenną, zbrodniczą przeszłością i ustosunkowaniu
się do niej przeciętnych Niemców. Ciekawie prezentuje sylwetki przedwojennych antyhitlerowskich
emigrantów, a teraz reemigrantów triumfalnie, ze smutną satysfakcją przybyłych
do ojczyzny. Z sympatią wypada też podkreślić, iż niemiecki autor,
opisując tużpowojenne krzywdy, prześladowania swoich rodaków, wyraźnie wskazuje
tego przyczynę – explicite wymienia niemieckie zbrodnie i ich
rozmiar, czym tłumaczy (choć nie usprawiedliwia) późniejsze, niekontrolowane zachowanie
alianckich żołnierzy. Jako swego rodzaju fenomen Jähner wskazuje fakt braku
ruchu oporu w powojennych Niemczech – w rażącym przeciwieństwie do
innych państw europejskich, które po klęskach w latach 1939-1941 znalazły
się pod okupacją niemiecką. Osławiony Werwolf, którego tak się obawiali
alianci, okazał się efemerydą i zakończył istnienie z dniem bezwarunkowej
kapitulacji sił zbrojnych III Rzeszy. Autor również nadmienia, iż rozpoczęcie
wkrótce zimnej wojny zmniejszyło niemiecką udrękę – ZSRR i mocarstwa
zachodnie zaczęły bowiem w swoich strefach okupacyjnych zabiegać
o pozyskiwanie sojuszników. Książkę wzbogaca interesująca dokumentacja
fotograficzna.
Na
zakończenie, żeby także coś pogrymasić, wskazuję oczywisty błąd edytorski na
str. 94 w wierszu 7 od góry. Gęstość zaludnienia kraju podaje
się w liczbie osób na kilometr kwadratowy, a nie na metr kwadratowy,
jak tam napisano.
PS.
Osoby zainteresowane tytułową tematyką mogą sięgnąć również po książki, których
autorkami/autorami są:
§
Helene Plueschke, Esther von Schwerin, Ursula Pless-Damm – książka pt. „Wypędzone”,
§ Niclas Sennerteg – książka pt. „Zemsta Stalina 1944-1945”,
§ Keith Lowe – książka pt. „Dziki kontynent. Europa po II wojnie
światowej”,
§ Bruno Sutkus – książka pt. „Snajper. Z frontu wschodniego na
Syberię”
- opisane już wcześniej na blogu (recenzje do
odszukania w katalogach). O sytuacji w radzieckiej strefie
okupacyjnej i późniejszej NRD opowiada też Anne Applebaum w opracowaniu
pt. „Za żelazną kurtyną. Ujarzmienie Europy Wschodniej 1944-1956”, również
tu omówionym.
