Timothy
Snyder „Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem”
Wydawnictwo
Świat Książki Sp. z o.o., Warszawa 2015
Tytułowe
skrwawione ziemie to obszar Polski w granicach przedwojennych, Ukraina,
Białoruś, trzy małe państwa nadbałtyckie oraz północno-zachodnia część Rosji. Natomiast
analizowany okres dziejów to głównie lata 1933-1945.
O zbrodniach
ludobójstwa i zbrodniach wojennych dowiadujemy się z podręczników
historii, tym niemniej owe informacje są tam w pewnym sensie drugoplanowe,
jedynie uzupełniające główną narrację dotyczącą wydarzeń politycznych. W przypadku
książki profesora Timothy’ego Snydera priorytet jest akurat odwrotny. Pobieżnie
relacjonowana historia polityczna stanowi tylko konieczne tło dla szczegółowych
opisów motywów i sposobów wymordowania 14 milionów istnień
ludzkich. Przyznaję, iż ta – podana przez autora – liczba wydała mi się
początkowo znacznie zaniżona. Timothy Snyder jednak zaznaczył, iż nie
uwzględnił w niej milionów zgonów z powodu ciężkiej, niewolniczej pracy
w radzieckich łagrach i niemieckich obozach koncentracyjnych. Nie brał
również pod uwagę ogromnych, żołnierskich i cywilnych, ofiar kilku lat walk
frontowych (ostrzałów, bombardowań, itp.). Liczba ta obejmuje zatem tylko
osoby poddane egzekucji lub z premedytacją zagłodzone.
Na
owe ca 14 milionów ofiar, padłych tylko na tytułowych skrwawionych
ziemiach, składało się wg szacunków autora (str. 444):
3,3 mln osób zamorzonych
głodem na radzieckiej Ukrainie w latach 1932 i 1933 (głównie w roku 1933),
0,3 mln obywateli ZSRR
(głównie Polaków, Ukraińców i Białorusinów) rozstrzelanych podczas
wielkiego terroru lat 1937 i 1938,
0,2 mln obywateli polskich (przeważnie
Polaków) rozstrzelanych przez Niemców i Sowietów w latach 1939-1941,
4,2 mln obywateli radzieckich:
Rosjan, Białorusinów i Ukraińców, zagłodzonych przez okupanta niemieckiego
w latach 1941-1945 (głównie jeńców wojennych oraz mieszkańców oblężonego
Leningradu),
0,7 mln osób cywilnych
(głównie Białorusinów i Polaków) rozstrzelanych w niemieckich „akcjach
odwetowych” w latach 1941-1945,
5,4 mln europejskich Żydów zastrzelonych,
zagłodzonych w gettach lub zagazowanych przez Niemców w obozach
zagłady w latach 1941-1945.
I właśnie
powyżej wymienionym czynom Stalina i Hitlera poświęcone są kolejne
rozdziały książki, czytane naprawdę emocjonalnie. Autor ukazuje motywy, jakimi
kierowali się owi zbrodniarze wszechczasów, a następnie sposoby realizacji
ich masowych zbrodni. Przedstawia też sylwetki wykonawców: Niemców oraz
kolaborantów z okupowanych terenów, wskazując przesłanki podjęcia
kolaboracji. Reasumując, książka w jakimś sensie jawi się jako obszerne vademecum
wiedzy nt. europejskiego ludobójstwa pierwszej połowy XX wieku. Moim
zdaniem powinna znaleźć miejsce w każdej biblioteczce domowej.
Na
zakończenie wypada też wspomnieć, iż autor nie ograniczył się do opisów ww. zbrodni.
Charakteryzując świat wojenny i powojenny przedstawił również tragizm
sytuacji obywateli polskich, przymusowo wysiedlanych przez obydwu okupantów,
jak też cywilnych Niemców zmuszonych do opuszczenia terenów przypadłych po
wojnie Polsce, Czechosłowacji i ZSRR. Odniósł się do sytuacji panującej po
wojnie na Ukrainie i w Polsce południowo-wschodniej. Zaprezentował także
wschodnioeuropejski antysemityzm lat już powojennych – głównie ten stalinowski,
ucięty nagłą śmiercią Wodza na początku marca 1953 r.
No
i moje dwie drobne uwagi krytyczne.
Na
str. 113 wymieniony jest polski renegat, enkawudzista „Jerzy Sosnowski”. Jednak
nie „Jerzy” ale „Ignacy” – gdyż faktycznie chodzi tu o Ignacego
Dobrzyńskiego (Ignacego Sosnowskiego), represjonowanego w ZSRR w 1934 r.
Autor lub redaktor wydawnictwa zapewne pomylił go z naszym oficerem
wywiadu (działającym na kierunku niemieckim) Jerzym Sosnowskim, który w roku
1939 w tragicznych okolicznościach trafił w łapy NKWD.
Na
str. 137 profesor Timothy Snyder autorytatywnie stwierdza (cyt.)
„Dwudziestego piątego marca [1939 r.] Hitler wydał Wehrmachtowi polecenie
przygotowania inwazji na Polskę”. Profesor Stanisław Żerko w omówionej tu
już wcześniej książce pt. „Stosunki polsko-niemieckie 1938-1939” wyjaśnia
(na str. 281), iż tamtego dnia Hitler miał jeszcze nadzieję na pokojowe porozumienie
z Polską (oczywiście na warunkach niemieckich), a wojnę –
w rozmowie z gen. von Brauchitschem – rozważał tylko
alternatywnie. Natomiast opracowanie Fall Weiss, czyli ataku na Polskę, Hitler
formalnie zlecił dopiero dnia 11 kwietnia 1939 r. (str. 311
książki prof. Żerko), tj. po obustronnym daniu sobie gwarancji brytyjsko-polskich
(odpowiednio dnia 31 marca i 7 kwietnia), czyli już po powstaniu
faktycznego przymierza tych państw.
PS.
To już druga książka prof. Timothy’ego Snydera zaprezentowana na tym
blogu. Pierwszą była „Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa, Białoruś
1569-1999” – opis do odszukania poprzez katalog alfabetyczny wg autorów lub
katalog tematyczny 8. A w latach wcześniejszych, gdy jeszcze
w Internecie nie chwaliłem się swoimi lekturami, przeczytałem jego popularnonaukowe
opracowanie pt. „Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka
rozgrywka o Ukrainę”, które również bardzo Państwu polecam.
